به گزارش ثریا - نشر تاریخ ایران کتاب «مکاتبات شاه و جناب آقا: مجموعه مکاتبات ناصرالدین شاه و مستوفی الممالک» را به کوشش حوریه سعیدی (عضو هیأت علمی پژوهشکده اسناد) با شمارگان هزار نسخه، ۳۰۳ صفحه و بهای ۸۰ هزار تومان منتشر کرده است.
این کتاب شامل ۲۴۲ نامه، عریضه، دستخطهای مبادله شده بین ناصرالدین شاه و میرا یوسف مستوفی الممالک «جناب آقا» (صدراعظم و شخصیت حکومتی مورد علاقه ناصرالدین شاه) است که میان آنها تعدادی نیز عریضه و یا دستخط با خطاب غیر از مستوفی نیز دیده میشود. این نامهها و عرایض به دلیل آنکه یا دستخط شاه کنار عریضه وجود داشته و یا ارجاع به مستوفی شده، در این مجموعه قرار گرفته است.
تنوع موضوعات از نکات قابل توجه این نامههاست و فاصله زمانی اسناد این مجموعه بازه زمانی ۲۳ ساله یعنی از سال ۱۲۸۰ تا ۱۳۰۳ هجری قمری را دربر میگیرد.
ترتیب قرار گرفتن اسناد با توجه به اینکه تعدادی کمی از آنها تاریخ دارد و بقیه بدون ذکر تاریخ است، تقدم با آوردن دسته اول یعنی اسناد تاریخدار با توالی تاریخی است و در مرحله بعد اسناد با ترتیب خوانش آنها توسط مصحح اثر بوده است.
در مقدمه این کتاب نویسنده و مصحح تلاش کرده تا شرحی از موضوعات اسناد مربوطه و در میان این شرح به نکاتی در مورد شخصیت ناصرالدین شاه اشاراتی داشته باشد، تا بتواند از لابهلای ان به دریافتی نزدیکتر به شخصیت وی برسد. در این تحلیل و بررسی، نویسنده کلیشههای مرسوم و تکراری منابع تاریخی در مورد ناصرالدین شاه را به کناری گذاشته و او را از میان نوشتههای خودش بازنمایی میکند.
حوریه سعیدی تلاش کرده تا پیش از ارائه متن بازخوانی شده این اسناد و نامهها، تحلیل خود را در چند مرحله (نخست) فهرست موضوعی اسناد معرفی شده و سپس، (دوم) چکیدهای از موضوع اسناد در کنار (سوم) مقدمه متن ارائه کند. این روند باعث شده تا دریچهای جدید بر برخی از تحقیقات سندپژوهی باز و چهرهای متفاوت از ناصرالدین شاه به عنوان یکی از قدرتمندترین پادشاهان سلسله قاجار به مخاطب ارائه شود.
برخی از فهرست موضوعی اسناد از این قرار است: «هوشیاری و توجه ناصرالدین شاه در امور مالی و مالیاتی»، «رفتار دوگانه احترام و یا بی احترامی خشن به علمای مذهبی»، «علاقه به مستوفی و تحکیم موقعیت وی»، «مجازات خاطیان و تاکید به مستوفی در اجرای آن»، «رساندن جیره و مواجب به موقع قشون»، «صندوق عدالت و رسیدگی به عرایض آن»، «دادن مسئولیت به افراد و دستِ باز ایشان و بازخواست نسبت به آن و عدم دخالت در عزل و نصبها»، «تاسیس صندوق ذخیره دولت»، «استفاده از خبرچینان در دربار ولیعهد»، «محدود ساختن نفوذ روحانیون به امور مذهبی و منع دخالت در امور حکومتی»، «معاش روحانیون و گرفتن مالیات از سید و ملأ»، «رفتار با ایلات و بویژه با ترکمانان»، «دخالت شاه در امر نان و ارزانی و فراوانی آن»، «اصرار در مطلع بودن از تمام امور حکومتی»، «مواخذه و تهدید و تنبیه نسبت به کم کاری درباریان»، «روابط خارجی با همسایگان و مسئله بحرین و مسئله اشرار روس و دستگیری ایشان با اطلاع مأموران روسی»، «توجه به سرحدات و سختگیری به حاکمی که از دادن مالیات طفره میرود» و...
میرزا یوسف مستوفی الممالک (۱۱۲۷-۱۳۰۳ ه ق) فرزند میرزا حسین مستوفی الممالک که بعد از درگذشت پدر لقب و منصب وی را یافت. (۱۲۶۱ ق) منابع او را زاده دودمانی معتبر از آشتیان معرفی کردهاند. درباره شخصیت سیاسی و اخلاقی - رفتاری مستوفی الممالک در عین آن که در خلال منابع و متون مختلف تاریخی اشارات و توصیفهایی شده است ولی کتاب مستقلی که به دقت و با موشکافی و بر اساس مستندات و نه تنها گزارشات رجال هم عصر وی، به او پرداخته باشد یافت نمیشود.
اگر شرحی از وی دیده شده است یا از جانب کسانی بود که به وی و التفات او وابسته و برخوردار بودند و یا کسانی که او را رقیب موقعیت خویش و حقوق مادی و معنوی خود میدانستند. از جمله توصیفاتی که در یکی از منابع قدیم و معاصر با مستوفی درباره شخصیت او شده و در واقع تمجید از او نیز تلقی میشود وی را بدینگونه معرفی کرده است: «میرزا یوسف صدر اعظم ابن میرزا حسن مستوفی الممالک ابن میرزا کاظم آشتیانی، قدرتش بالاتر از آن است که در نجابت او سخنی به میان آید. چندان اصالت و بزرگی و فخامت داشت که هیچ کس از تمکین و اطاعت و فروتنی او ننگ نداشت… زمانی که او را از خدمت دولت معاف میداشتند مردم همانطور اظهار بندگی و کوچکی نزد او میکردند.
احترام و بزرگی جزو ذات او بود. شاهزادگان بزرگ در عزل و نصب او در نهایت توقیر با او سلوک میکردند. هر کدام خود را به منزله فرزند او میدانستند. به هیچ وجه از فروتنی به او ننگ و عار نداشتند… در همان وزارت داخله و استیفا ممالک صدارت عظمی داشت. بر همه اقدم و اولی بود. چندان احترام و عظمت داشته که در همان زمان وزارت داخله خود زحمتِ حضور رفتن و مرقبات چیدن و زحمت کشیدن نداشت. در خانه خود نشسته هر چه در روی کاغذ مینگاشت و به حضور میفرستاد، فوراً اعلی حضرت سلطانی آن را امضا کرده میفرمودند هرچه آقا گفته و داده و کرده است صحیح است.» (به نقل از «صدرالتواریخ» محمدحسن خان اعتمادالسلطنه)
میرزا یوسف در ابتدا و در زمان محمدشاه به عنوان نایب الحکومه آذربایجان منصوب شد. ولی اوج حضور سیاسی وی و بیشترین زمان خدمت درباری او در زمان ناصرالدین شاه بود. چنانکه در زمان میرزا تقی خان امیرکبیر به عنوان مستوفی الممالک ادامه خدمت میداد. ولی با حذف امیرکبیر و روی کار آمدن میرزا آقا خان تنوری اعتمادالدوله و حضور پسر وی در امور مالی، مستوفی الممالک حضور خود را در صحنه سیاسی کمرنگ ساخته و به آشتیان منطقه تحت اختیار خود رفت.
موقعیت وی در دربار ناصر الدین شاه نشیب و فرازهایی همراه داشت. در ابتدا در کنار پدر مشغول به کار بود و بعد از وی سمت و لقب او را یافت. پس از کنار گذاشته شدن میرزا آقاخان از طرف پس ناصرالدین شاه به سبب عدم توانایی و درایت سیاسی، ضمن آن که شاه ترکیبی از عدهای از رجال صاحب منصب را به عنوان شورای دولتی ترتیب داد (براساس روشی که در سفر به اروپا به عنوان شکلی از حکومت مشاهده کرده بود) مستوفی الممالک دوباره مطرح شده و این بار به تدریج از مستوفی گری تا به مرحله صدراعظمی پیش رفت.
در این گذار با وجود آنکه فراز و فرودهایی را تجربه کرد ولی همواره یکی از معتمدان و افراد مورد علاقه و التفات و محبت شاه بود. چنان که لقب «آقا» و «جناب آقا» در آن هنگام تنها به وی اطلاق شده و در خانواده وی ماندگار شد. درباره منش شخصی و رفتار سیاسی وی به شیوههای مختلفی در منابع بحث شده است. برخی از منابع او را با رفتاری متواضعانه نسبت به همه از زیر دست تا بالا دست حکایت کرده و برخی دیگر تواضع او را ناشی از مصلحت اندیشیهای وی دانسته و گاه حتی نسبت ریاکاری به وی دادهاند.
با تحلیل اسنادی که در این کتاب درج شده میتوان تا حدی بخشی از توصیفات را در مورد شخصیت مستوفی الممالک و نوع رابطهای که با شاه داشت، مشاهده کرد و نتیجه گرفت. بهترین مرجع برای بازگویی و واکاوی شخصیت سیاسی و خصوصیات شخصی وی را از میان همین اسناد و دیگر سندهایی که از وی به جا مانده، میتوان یافت. به طور میتوان با مراجعه به اسناد از نگاه تماماً سیاه یا تماماً سفید به شخصیتهای تاریخی پرهیز کرد.
منبع : نشر تاریخ ایران
فلسطین و توطئه صهیونیستی انگلیسی به کتابفروشیها آمد
مگره و مردان محترم در کتابفروشیها دیده شدند
انتخاب رشته ۸۶ هزار نفر در آزمون دکتری سال ۱۴۰۳
بیانیه شورای عالی انقلاب فرهنگی درحمایت از دانشجویان آمریکایی
ثبتنام کلاس اولیها از ۱۹ اردیبهشت آغاز میشود/اعلام چگونگی محدودهبندی مدارس
المپیاد ورزشهای فناورانه دانشجویی در چه رشتهها و سطحی برگزار میشود؟
تقدیر از یک عمر تلاش علمی و اجرایی استاد بلورچیان
اختصاص ۳۰۰ سهمیه استخدام معلم به شهرستان بشاگرد و جزایر هرمزگان
آغاز احداث ۵۰ تا ۸۰ هزار مسکن برای فرهنگیان بهزودی/ بررسی سلامت روان معلمان جدیدالاستخدام
رویداد جایزه ملی جمعیت به صورت تخصصی با همکاری جهاددانشگاهی هرمزگان برگزار میشود
ایجاد کارگروه مشترک معاونت علمی ریاستجمهوری و وزارت علوم برای مدیریت مالکیت فکری
نخستین سمپوزیوم تکنولوژی درطراحی و بازطراحی برگزار شد
همایش سلامت، حکمت و حکمرانی اواخر اردیبهشت میشود
اعلام همبستگی با دانشجویان آزادیخواه جهان در دانشگاه علم و صنعت
دانشگاهها در مقابل ظلم و ستم همیشه ایستادهاند
ایمیل حمایتی روسای دانشگاههای ایران به دانشگاههای آمریکا
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی هوشمند منصوب شد
کلاسهای دانشگاهها امروز به مدت ۲ ساعت تعطیل شد
چگونه از تهران به گرگان برویم؟
موج بیداری دانشگاههای آمریکا ارمغان خیزش افکار عمومی ضد جنایتهای صهیونیسم است
گشودن مقبره فراعنه مساوی با مرگ حتمی؟
رونمایی از موتور ۶ سیلندر ۴۰۰۰ سیسی ساخته محققان ایرانی+عکس
موتور آمونیاک سوز تویوتا با قدرت بیشتر و آلایندگی کمتر
جزئیات تازه درباره هوش مصنوعی آیفون جدید
توپ گوستاو بزرگترین توپ جنگی دنیا که فرانسه را ویران کرد+عکس
ژاپنیها یک رنوی جدید ساختند+عکس
نقشه گنجی که از فضا دیده شد+عکس
شیکترین خودروی برقیای که تاکنون دیدهاید+عکس
رونمایی از شاسی بلند چری با چراغهای خطی و صفحه نمایش بزرگ+عکس
بازدید رایگان از موزهها برای معلمها و استادان
نصب بنر حمایت از اعتراضات ضد رژیم صهیونیستی مقابل سر در دانشگاه تهران
۲ کتاب حوزه علوم قرآنی و مهدویت در کرمان منتشر شد
طرح تحول علوم انسانی در دانشگاه خوارزمی اجرا میشود
دانشگاهها مکلف به اجرای قانون جوانی جمعیت شدند
هنرستانها میتوانند آینده شغلی و تحصیلی دانشآموزان را رقم بزنند
تعطیلی کلاسهای دانشجویان برای حمایت از دانشگاهیان معترض به جنایات رژیم صهیونیستی
حسنا و ملکههای رنگی به کتابفروشیها آمدند
کتاب برای قلب های شکسته منتشر شد
رقابت ۱۲ هزار داوطلب در پنجاه و یکمین دوره آزمون دستیاری پزشکی
اجتماع سراسری دانشگاههای ایران در حمایت از خیزش دانشگاهیان آمریکایی
دستگیری ۲۰۰ دانشجو معترض از ۳ دانشگاه آمریکا
شرایط تحصیل دختران متاهل در مدارس روزانه
راهیابی تیم والیبال دانشآموزی به فینال مسابقات جهانی
مدرسه، جایی برای گفتگوی رو در رو با دانشآموزان
تشکیل ائتلاف جهانی نخبگان دانشگاهی برای کمک به احقاق حق مردم فلسطین
مسابقات ملی سدید» بستری برای رشد و تقویت مهارتهای ارتباطی در دانشجویان است
فرصت انتخاب رشته داوطلبان آزمون دکتری سال ۱۴۰۳ دوباره تمدید شد
رایزن علمی و سرپرست دانشجویان ایرانی در کشور عراق منصوب شد
ایجاد ظرفیت فرا مرزی در تور تجاری گرجستان صنعت ساختمان
تدوین آئیننامه تاسیس و اداره موزههای دانشگاهها و مراکز آموزشی و پژوهشی کشور
یمن جایگزین مهمان ویژه نمایشگاه کتاب شد
کتاب تفسیر سوره تغابن منتشر شد
وعده صادق خروجی دانشگاهها بود
جشنواره گل و گلابگیری میمند - استان فارس
دلایل مدرسههراسی»و راههای ترغیب دانشآموز به مدرسه
نیاز به فضاهایی برای شادی دختران و سپری کردن اوقات فراغت آنان داریم
اپراتور اختصاصی هوش مصنوعی راهاندازی می شود
جهاد تبیین دستاوردهای نظام بزرگترین رسالت ما در آموزش و پرورش است
کادر؛ فراتر از قلمرو عکاسی
ملاکهای افزایش شهریه مدارس غیردولتی
محکومیت شدید برخوردهای خشونت آمیز علیه اساتید و دانشجویان غربی
تجمع دانشگاههای ایران در حمایت از خیزش دانشگاهیان آمریکایی
واکنش رییس دانشگاه تهران به سرکوب اعتراضات دانشجویان آمریکایی
قرنطینهشدن کتابهای مشکوک به آرسنیک در کتابخانه ملی فرانسه
عرضه صفات الهی در کتابفروشیها
عرضه سه نمایشنامه جدید سوره مهر در نمایشگاه کتاب
پیام نوریها میتوانند از امروز محل آزمون پایان ترم خود را تغییر دهند
دانشگاه امیرکبیر حرکت شجاعانه دانشگاهیان آمریکا و اروپا در حمایت از مردم غزه را ستود
مهارت آموزی معلمان در دستور کار آموزش و پرورش باشد
وجدان بیدار دانشگاهیان جهان در مقابل نسل کشی غزه خروشید
قدردانی وزیر علوم از دستاندرکاران حفظ سلامت کنکور
دهه سرآمدی آموزش در دانشگاهها از امروز آغاز شد
دانشجویان و اساتیدِ ایرانی، حمایت از مردم فلسطین را رسالت اصلی خود بدانند
امروز، آخرین مهلت انتخاب رشته دکتری
ارائه خدمات مشاورهای – آموزشی، آنلاین و حضوری مرکز روانشناختی جهت برای عموم
کدام دانشگاههای آمریکا صحنه اعتراضات دانشجویی حمایت از غزه است؟
۴ هزار و ۱۹۳ نفر از دانشجویان متاهل وام تحصیلی دریافت کردند
تجمع دانشگاهیان دانشگاه تهران درحمایت از خیزش دانشجویان در آمریکا
شورای عالی انقلاب فرهنگی در نظارت و پیگیری مصوباتش جدی است
محدودیت اعطای پایههای تشویقی اعضای هیات علمی لغو شد
پیشفروش شنل نامرئی کننده آغاز شد+عکس
دانشمندان قلب ماه را دیدند+عکس
ورود قدرتمندترین گوشی نوبیا به بازار
انقلابی بزرگ در صنعت ترانزیت و موتورهای دیزلی اتفاق افتاد
رونمایی از موتور ۶ سیلندر ۴۰۰۰ سیسی ساخته محققان ایرانی+عکس
گشودن مقبره فراعنه مساوی با مرگ حتمی؟
هزینه نگهداری از خودروهای لوکس آمریکایی چقدر است؟
موتور آمونیاک سوز تویوتا با قدرت بیشتر و آلایندگی کمتر
پویش سلامت دهان و دندان ۱۷ تا ۱۹ اردیبهشت برگزار میشود
برگزاری زنگ آموزش همزمان با گرامیداشت هفته زمین پاک در مدارس شهر تهران
آغاز پذیرش دانشجوی دکتری بدون آزمون در دانشگاه آزاد
آخرین محور رویداد من یک دانشآموزم با نام «امام مهربانی کلید خورد
نسلکُشی در فلسطین قلب همه بشریت را به درد آورده است
آییننامه مدرسه تراز سند تحول بنیادین نهایی شده است
فهرست دانشگاههای خارج از کشور مورد تایید وزارت بهداشت اعلام شد
60 درصد پروژهای مدرسهسازی در حال ساخت با مشارکت مردم است
جمعه ۷ اردیبهشت نمایش «یاخته» باحضور خبرنگاران و عکاسان روی صحنه میرود
بدون نیاز به اینترنت با واتساپ فایل منتقل کنید
خبر خوش وزیر علوم برای اعضای هیأت علمی در شرف بازنشستگی
اینترنت در زمان برگزاری نوبت اول کنکور ۱۴۰۳ قطع نمیشود
لغو جایزه انجمن قلم آمریکا» در پی تحریم نویسندگان
تظاهرات دانشجویان آرژانتین در پی کاهش ارائه آموزش عالی دولتی
لوگوی نود سالگی دانشگاه تهران منتشر شد
دانشگاه علامهطباطبایی میزبان ۱۵ هزار و ۳۰۵ داوطلب کنکور سراسری
رییس سازمان بسیج اساتید: ۵۰ بسته سیاستی به مسئولان ارائه شد
حمایت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از طرح های فرهنگی
اعلام زمان پاسخگویی و تعداد سوالات نوبت اول کنکور ۱۴۰۳
کدام واحدهای دانشگاه آزاد در زمان برگزاری کنکور تعطیل هستند؟
دانشمندان تعداد جهانهای موازی را اعلام کردند
رقابت کنکور ۱۴۰۳ با آزمون علوم ریاضی و علوم انسانی آغاز شد
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.